فصلنامه مدیریت جهادی

حجت الاسلام والمسلمین غلامرضا قاسمیان

مسئول قرارگاه جهادی امام رضا و مدیر حوزه علمیه مشکات

این مقاله بر اساس سخنرانی ایشان در هیات میثاق با شهدا در ایام اربعین سال ۱۳۹۴ تنظیم شده است.

مقدمه

«إِن تَجْتَنِبُواْ کَبَآئِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَنُدْخِلْکُم مُّدْخَلاً کَرِیمًا» (نساء/31). خداوند متعال در این آیه دستور به مراقبت در برابر گناهان کبیره فرموده اند؛ اگر شما از گناهان بزرگ دست بکشید، خدا آثار فردی و اجتماعی خطاهای کوچک را در زندگی شما محو می کند و شما را به جایگاه‌های رفیع و کریمانه می‌رساند.

در میان گناهان کبیره، یک عنوان قطعی وجود دارد که هرچند ناشناخته و مبهم است ولی در همه روایات مربوطه، به آن اشاره شده است و باید حتما از آن پرهیز کرد. این گناه کبیره، «تعرب بعدالهجره» است.

تعرب و هجرت

تعرب برگرفته از اعراب و اعرابی به معنی بادیه نشینی است. تعبیری نکوهیده و تحقیر آمیز به معنای کلی دور از تمدن است.

در مقابل، مهاجرین کسانی بودند که به معارف الهی باور داشتند، با این معارف حرکت می‌کردند، در رکاب پیامبر می‌جنگیدند و مسایل اجتماعی‌شان را حل می‌کردند. این باورپذیری معارف دین، جزو ویژگیهای متقیان است «الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ» (بقره/2) ایمان به غیب و وعده‌های الهی داشتند. مهاجرین چنین افرادی بودند.

باور به کدام معارف الهی

-        معارف الهی که هم در شئون فردی و هم در شئون اجتماعی زندگی انسان وجود دارند، معارفی هستند که عموماً در مدل محاسباتی معمول مادی، قابل تحلیل نیستند. در واقع یک معرفت فوق عقل، روی این محاسبات سایه انداخته و بیان میدارد که خداوند آفریننده عالم و آدم که روابط میان آن‌ها را تدارک می‌کند، به تبیین روابط حاکم بر وعده‌‌ها و فرمولهای الهی پرداخته است. این معارف بسیار گسترده است ولی گزاره‌‌ها و نمونه‌هایی از آن، شاید بیشتر شنیده شده باشد. مثلا:

-        انفاق کنید، خدا عوضش را می‌دهد؛ «ما أَنفَقْتُم مِّن شَیْءٍ فَهُوَ یُخْلِفُه» (نساء/39) یا «وَاللّهُ یُضَاعِفُ لِمَن یَشَاء» (بقره/261)

-        امام جواد علیه السلام می‌فرماید: شما خمس بدهید، من تضمین می‌کنم که پولتان کم نشود.

-        استغفار یکی از عوامل نزول روزی برای شخص و اجتماع است. «اسْتَغْفِرُواْ رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَیْهِ یُرْسِلِ السَّمَاء عَلَیْکُم مِّدْرَارًا» (هود/52).

-        «وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ» (طلاق/2) رزقهای مومن گاهی از راه‌های بی گمان می‌رسد. [چرا فکر میکنیم که خداوند خلف وعده می‌کند؟]

-        «وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ» (فتح/4)

-        «جاهِدُواْ بِأَمْوَالِکُمْ وَأَنفُسِکُمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ ذَلِکُمْ خَیْرٌ لَّکُمْ» (توبه/41) و نیز «وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا» (عنکبوت/69)

-        «وَمَا رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ وَلَکِنَّ اللّهَ رَمَى» (انفال/17)

بازخوانی نمونه‌هایی از معادلات الهی در طول تاریخ به روایت قرآن

یکم. در قسمتی از داستان بنی اسرائیل آمده است که وقتی اصحاب موسی به پشت رود نیل رسیدند، سربازان فرعون پشت سرشان در حرکت بودند. اینقدر به هم نزدیک شدند که همدیگر را می‌دیدند. «فلما تراء الجمعان» اصحاب موسی با ترس و لرز گفتند «انا لمدرکون» دارند به ما می‌رسند! و انگار با عصبانیت می‌‌پرسیدند چرا از این وعده‌های اینگونه به ما دادی؟ اما حضرت موسی با طمأنینه میفرماید «کلا ان معی ربی سیهدین» (شعراء/61). حاشا که به ما برسند، خدا با ماست. حضرت موسی روی چه چیزی حساب کرده است؟!

به هر حال با عصای موسی، دریا شکافت و هر قطعه آن مانند پاره کوهی عظیم شد و کف دریا نیز بگونه ای خشک شد که گرد و غبار از کف آن برمی خواست. موسی و بنی اسرائیل از دریا گذشتند و سربازان فرعون در آب غرق شدند.

اما پس از این ماجرای عبور از آب «وَ جَاوَزْنَا بِبَنِی إِسْرَآئِیلَ الْبَحْرَ»، همین که اصحاب موسی به قومی رسیدند که در حال پرستش بت بودند «فَأَتَوْاْ عَلَى قَوْمٍ یَعْکُفُونَ عَلَى أَصْنَامٍ لَّهُمْ»، از موسی درخواست کردند که «اجْعَل لَّنَا إِلَ‌ها کَمَا لَهُمْ آلِهَة»، یعنی برای ما هم بتی قرار بده. اینجاست که جناب موسی می‌فرمایند: «إِنَّکُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ». (اعراف/138)

برای دریافت متن کامل مقاله، درخواست خود را (همراه با نام و نام خانوادگی و سوابق مطالعه و پژوهش در حوزه مدیریت جهادی) به ایمیل jihadimag@gmail.com یا ادمین کانال جهادیه در «پیام رسان بله» @jihadieh مراجعه نمایید.

باور به معارف و وعده‌های الهی در دوران ما

عده‌ای در اوایل انقلاب با همین باور به وعده‌های الهی، مجاهدت کردند و در عرصه‌های مختلف کشور به جهاد پرداختند. یکی از بزرگترین عرصه‌های مجاهدت در تاریخ انقلاب اسلامی، دوران دفاع مقدس بود و دیدن و شنیدن هر گوشه از آن حماسه، نمونه‌ای از تحقق معادلات الهی را نشان می‌‌دهد.

مثلاً فرمانده سپاه آبادان وقتی برای یک ژنرال کهنه کار آلمانی نحوه عبور از اروند در عملیات والفجر8 را شرح میداد، ژنرال به مترجم می‌گوید که این‌ها واقعیت قضیه را به ما نمی گویند. فرمانده نیز یک پرچم «یا فاطمة الزهرا ^{علی‌ها السلام}» را نشانش داده و از حال و هوای رزمندگان در شبهای عملیات برایش میگوید. ژنرال میگوید واقعیت همین است. [1]

برای برون رفت و حل مسایل کشور در حوزهای مختلف مثل صنعت و اقتصاد چاره‌ای نداریم جز اینکه همان فرهنگ و روحیه جهادی را زنده کنیم، فرهنگ و روحیه‌ای که جبهه و جنگ را اداره میکرد، به وعده‌های الهی ایمان داشت و بر اساس محاسبات الهی پیش می‌‌رفت؛ منطقی که منحصر به فرد برای مومنان و البته غیرقابل تحلیل برای بقیه بود. . .

البته برخی معتقدند که ما هشت سال به سبک انقلابی و جهادی عمل کرده ایم و دیگر کافی است؛ برای دستیابی به پیشرفت، باید کمی عقلانی (یعنی همان عقل محاسبات مادی) باشیم. آن‌ها به خودشان و جامعه خودشان القاء می‌کنند که آن روش جواب نداد. بر اساس آنچه که در بالا آمد، این افراد و جامعه‌شان (اگر این حرف را باور کردند) به گناه تعرب بعدالهجره دچار می‌شوند.

جمع بندی

تعرب بعدالهجره برای شخص یا جامعه یعنی اینکه عده ای تا مدتی با باور به وعده‌های الهی که بر اساس محاسبات عقلی، منطقی به نظر نمی آید، زندگی کرده و با معادلات الهی حرکت می‌کردند و رزقهای آسمانی‌شان را دریافت می‌کردند. در واقع افراد جامعه بر این اساس مجاهدت میکردند، می‌جنگیدند و پیش می‌رفتند و پیروز می‌شدند. نه دشمن این منطق حرکت را می‌فهمید و نه مومنین از جزئیاتش مطلع بودند؛ چون رزق مومن، من حیث لایحتسب است اما در بن بست‌ها نمی ماندند چرا که «من یتق الله یجعل له مخرجا». نمونه‌ی ساده‌ای از این ماجرا در قرآن ذکر شده است؛ عده‌ای به حضرت موسی گفتند ما از این من و سلوی نمی خواهیم «لَن نَّصْبِرَ عَلَىَ طَعَامٍ وَاحِدٍ». ما رزق آسمانی نمی خواهیم. از خدا بخواه تا از همین رزق زمینی مثل سبزی و خیار و سیر و عدس و پیاز به ما بدهد. حضرت می‌فرمایند: «أَتَسْتَبْدِلُونَ الَّذِی هُوَ أَدْنَى بِالَّذِی هُوَ خَیْرٌ» دارید چه چیزی را با چه چیزی عوض می‌کنید. اگر دنبال این چیز‌ها هستید، باید بروید پایین تا به این رزق‌‌ها برسید «اهْبِطُواْ مِصْراً فَإِنَّ لَکُم مَّا سَأَلْتُمْ»(بقره/61)

بنابراین اگر ما با همان معارف و روحیه جهادی در عرصه‌های مختلف جامعه حرکت کنیم، امدادهای الهی نازل و به سمت راههای الهی هدایت خواهیم شد ولی اگر از این معارف برگردیم و بخواهیم به زعم خود به صورت عاقلانه و با محاسبات مادی زندگی کنیم دچار گناه کبیره «تعرب بعدالهجره» شده ایم؛ این گناهی نابخشودنی است و خدا از ما نخواهد گذشت.