فهرست مطالب شماره 11 و 12 فصلنامه مدیریت جهادی

یادداشت سردبیر | صحن جامع رضوی.. ظهر سوم ماه رمضان | دکتر مصباح الهدی باقری

دیده بان جهادی | پاسداشت هنرمند انقلابی، نادر طالب زاده

رادیو جهاد | مروری بر اخبار و اتفاقات اختصاصی در حوزه مدیریت جهادی

 

مقالات و یادداشتها

تردید و تبیین | جهاد تبیین، تکنینکهای تردیدآفرینی و اصول مواجهه | دکتر مصباح الهدی باقری

درآمدی بر اقناع مکتبی

---

✍️ علیرضا بابایی، پژوهشگر هسته افکار عمومی و تغییرات اجتماعی مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه السلام

---

 

مقدمه | نظریات رسانه عوامل موفقیت رسانه‌‌ای را می‌‌گویند جز آنکه عزتمندی افراد در جامعه با کاربست این نظریات اتفاق نمی‌‌افتد و نیازمند قوت فردی و اجتماعی کنشگر نیز می‌‌باشد. رسانه نمی‌‌تواند برای فردی محبت قلبی جامعه را به همراه بیاورد و کمیتش لنگ می‌‌زند، مگر آن که رسانه هم متغیرهای زمینه‌‌ای عزت و امیدواری را موردتوجه قرار دهد.

درآمد

جریان‌‌های اثرگذار در جوامع، همیشه بر بستر فناوری‌‌های به روزی ناظر به زمان خود توان نفوذ خود را به حداکثر ارتقا داده‌‌اند. زمانی با روزنامه‌‌های محلی و نوار کاست و الان هم با اینترنت و شبکه‌‌های اجتماعی اما سؤال اصلی آنجاست که چطور می‌‌توان از همه‌ی این جریان‌‌های موفق نقطه‌ی اشتراک و معادله‌ی موفقیت احصا نمود. در حقیقت به نظر می‌‌رسد باید به دنبال عامل موفقیتی خارج از صرف بستر فناوری و تکنولوژیکی گشت. مطلوب نیست دانشجوی رسانه و جامعه‌شناسی صحبت از حقیقتی کند که رسانه، تنها ضریب و کاتالیزوری برای موفقیت بیشتر است نه علت تامه برای موفقیت و ایجاد حس مثبت در جامعه که دچار التهاب شده است. در واقع هم‌افزایی رویداد (سیاست) و رسانه می‌‌تواند در جامعه امیدواری ایجاد کند و از این‌رو رسانه جز ضریب دهنده به واقعیت رویدادی، نمی‌‌باشد.

رسانه و برداشت‌‌های رسانه‌‌ای در راستای اقناع جامعه می‌‌تواند رشد به گرایش‌‌های عالی را محقق سازد. رسانه برای موفقیت نیازمند اتفاقات حقیقی و عملیات‌‌های واقعی است. بازوی رسانه‌‌ای می‌‌تواند در عملکرد و القای احساسات مثبت و کنترل احساسات منفی، نقش مهمی ایفا کند. در حقیقت اگر موفقیت اجرای سیاستی را ۳ از ۵ ارزیابی کنیم، رسانه می‌‌تواند این حس رضایت را یک واحد افزایش دهد. در توان رسانه‌‌ای برای بزرگ‌نمایی نباید اغراق صورت پذیرد و باید دانست این رسانه بر بستر اتفاقات است که می‌‌تواند نقش‌آفرینی کند.

احصای شاخص‌‌های موفقیت در عملیات‌‌های رسانه‌‌ای از روش‌‌های مختلفی امکان‌پذیر است اما یکی از راه‌‌های سریع آن بررسی شاخص‌‌های دقیق جریان‌‌ها و نفرات عمیق و پرنفوذ در جامعه‌ی ایران می‌‌باشد. بی‌‌شک فرمانده شهید یکی از شخصیت‌‌های مؤثر در تاریخ معاصر جامعه ایران می‌‌باشد. عبارت مکتب و مدرسه بودن که رهبر انقلاب به آن اشاره کرده‌‌اند به معنای آن است که ظرفیت سیره‌ی زندگی ایشان، قابلیت الگو شدن دارد، ولو در حوزه‌ی اقناع و هدایت افکارعمومی و به تعبیری روش همدلی کردن به‌طوری‌که جمعیت میلیونی حاضر در تشییع جنازه ایشان گواه بر تأیید گزاره اثر عمیق بر مخاطبان را تأیید می‌‌کند. حضور در تشییع جنازه و واکنش به شهادت ایشان (ولو در صفحات اجتماعی) را می‌‌توان کنش مخاطب بر مبنای اثری که از این شخصیت پذیرفته است، دانست.

نگارنده در تلاش است تا زندگی فرمانده شهید را از زاویه موفقیت اقناعی بر مردم دنیا و همچنین نفوذ بر جامعه ایران مورد واکاوی قرار دهد و در حقیقت به دنبال یافتن گزاره‌‌هایی است که در ظاهر امر در سیاست‌‌گذاری‌‌های مرسوم رسانه به آن اشاره‌‌ای نمی‌‌شود اما منجر به نفوذ و موفقیت در اثرگذاری می‌‌گردد.

جریان‌‌های اجتماعی بازنمایی شده در رسانه در دهه اخیر را می‌‌توان بررسی نمود. حتماً شخصیت فرمانده شهید در تاریخ معاصر ایران نقش پررنگ و بی‌‌بدیلی است که می‌‌توان از آن به‌عنوان جریان اجتماعی نام برد؛ بنابراین می‌‌توان با بررسی روند زندگی و یافتن متغیرهایی در محیط فعالیت‌‌های اداری و خانوادگی ایشان امکان به‌دست‌آوردن الگویی اقناعی برای جامعه ایران را میسر ساخت. حداقل‌‌های اثرگذاری ایشان در جامعه‌ی ما به‌قدری است که در مواجهه با شهادت ایشان و نقش ایشان در بین‌‌الملل تقریباً عدد قابل‌توجهی موافق اقدامات ایشان بوده‌‌اند و با شهادت ایشان، احساس ناراحتی ابراز داشته‌‌اند. در نتیجه می‌‌توانیم ایشان را ولو از زاویه اقناع مردم بررسی کنیم و به مدلی تعمیم‌‌پذیر برای عملیات‌‌های رسانه‌‌ای اقناعی در کشور تبدیل و الگوسازی نماییم.

 عوامل و زمینه‌‌هایی به نظر نگارنده در پیشبرد اقناع افکارعمومی در زندگی فرمانده شهید مؤثر بوده است که به نظر نگارنده در هیچ‌یک از نظریات رسانه و اقناع نیامده است و تنها باید با تمرکز و توجه به متغیرهای زندگی فرمانده شهید آن را بازیابی نمود. در حقیقت به دنبال متغیرهایی هستیم که توانسته است موجب دوست داشتن قلبی مردم شده و آنچه مشاهده می‌‌کنیم عزتی است که از طرف خداوند به این فرمانده شهید داده شده است. حال می‌‌خواهیم راه عزتمندی در رسانه را از زندگی ایشان احصا نماییم.

نیت و انگیزه الهی

نیت الهی به حرف نیست باید برای آن عمل کرد. به گواهی همه افرادی که ایشان را دیده بوده‌‌اند و با او معاشرت داشته‌‌اند، هیچ‌گاه برای خودش ندویده است. فرمانده شهید گاهی اوقات می‌‌توانسته است در میانه میدان حاضر نگردد و کسی هم بر ایشان خرده نمی‌‌گرفته است و یا آنکه خود را با مصاحبه و رفت‌وآمد با بعضی اشخاص دولتی دائماً در تلویزیون و صدر اخبار به نمایش بگذارد. درحالی‌که هیچ‌گاه چنین رفتارهایی از ایشان دیده نشده است. از مصاحبه فرار می‌‌کند در حین صحبت‌کردن از این موضوع نگران است که مبادا حرفی بزند که برداشت بر توانایی فردی او گردد و یا آن که برای دوربین و تکنیک‌‌های مصاحبه‌‌ای حرفی و یا رفتاری انجام دهد. این به معنای آن نیست که او فردی نامرتب و نامنظم باشد بلکه بسیار مؤدبانه و با تواضع رفتار می‌‌کند و قواعد رسانه را هم می‌‌داند و هم رعایت می‌‌کند بااین‌حال در هیچ جا حاضر نیست تمرکزی بر خودش وجود داشته باشد و در همین مواقع هم طوری رفتار می‌‌کند که به چشم نیاید. آن‌چنان در محیط می‌‌نشیند که هیچ احساس غیریتی نمی‌‌توانی در دیگران بیابی، اصلاً کسی او را در مقام فرمانده نیرو قدس سپاه_گویا_ نمی‌‌بیند. او در جمع دوستان و حتی جمع‌‌های سیاسی گویا یک نفر ساده نظامی است که بسیار آرام و متواضع در جمع حاضر است.

 اصالت هویتی و توجه به محل تولد

پیروزی انقلاب اسلامی و جنگ منجر به این شده است تا افراد مختلف و دلداده به آرمان‌‌های امام خمینی؟ع؟ ترک کاشانه کنند و برای انجام وظایف انقلابی از محل تولد و زندگی خود فاصله بگیرند. بسیاری از نیروهای انقلابی در سراسر کشور برای ایفای نقش خود به هر مکانی که نیاز به نیرو وجود داشته است، هجرت کردند و در نتیجه مجبور به زندگی اجباری اما از سر شوق در دیگر استان‌‌های کشور شده‌‌اند. مأموران بر مبنای حس وظیفه سال‌‌های سال دیگر به شهر آباواجدادی خود بازنگشتند و مشغول خدمت‌رسانی شدند. بعضی‌شان همان جا ماندگار شدند و دیگر به شهر اجدادی خود بازنگشتند و عده‌‌ای نیز راه سخت رفت‌وآمد را در پی گرفتند و ارتباط مستمر خود را حفظ کردند.

ساختن حسینیه، برگزاری مراسم دهه فاطمیه و رفت‌وآمد دائم به کرمان یعنی این فرمانده شهید بنا نداشته با همه مشغله از جایی که شروع کرده است خود را جدا کند و برود سراغ پیشرفت بدون دردسر و جدای از مردم محلی که در آن بزرگ شده است. مردم منطقه احساس بودنش را درک می‌‌کنند و حس تفاوت و تبعیض ندارند وقتی او را در کنار خود و در مراسم‌‌های عزاداری بدون ادا می‌‌بینند، این خودش رسانه است؛ چه بخواهیم بازنمایی قالبی در کانال‌‌های رسانه‌‌ای داشته باشیم و چه اجازه اینکارها را به اطرافیانش ندهد.

این توجه به اصالت تا وصیت‌نامه شهید هم ادامه دارد تا جایی که "خطاب به مردم عزیز کرمان" برایشان یادگاری می‌‌نویسد. فرمانده بین‌المللی مبارزه با داعش فراموش نمی‌‌کند از کجا شروع کرده و به کجا رسیده است.

ارتباط مستقیم با مردم یعنی اجازه کانالیزه‌شدن به خود نمی‌‌دهد و در تلاش است خودش با آحاد جامعه ارتباط برقرار کند. این یعنی نیاز نیست برایش از درد افراد کمتر برخوردار صحبت کنید تا در جریان قرار بگیرد خودش می‌‌بیند و خبر دارد. تهیه بسته‌‌های ارزاق برای روستاهای کرمان توسط شخص خودش یعنی دعای خیر مردم پشت سر اوست. هرچند گزارشی خبری از این اقدامات ارائه نشده است، اما مردم حضور او را شاهدند. همین یعنی موفقیت در دیگر کارهای رسانه‌‌ای، به تضمین همین رفتارهای صادقانه که توده‌‌های کوچک‌تر مردم آن را لمس می‌‌کنند.

احترام به پدر و مادر

فرمانده شهید یکی از اصلی‌‌ترین نیروهای انقلاب اسلامی است؛ اما احترام و توجه به پدر و مادر را فراموش نمی‌‌کند و از عکس‌‌های معروفی که از او در صفحات اجتماعی می‌‌توان یافت عکس او در کنار پدر و مادرش است. از آن عکس‌‌هایی که محبت درون آن سرشار است اما شاید تصور فرمانده نظامی با چنین عواطفی سخت به نظر برسد.

دعای خیر والدین در موفقیت در کارها و پیش‌بری و نفوذ رسانه در هیچ نظریه ارتباطی و اقناعی نیامده است. اما با قطع می‌‌توان صحبت از تأثیر آن به‌عنوان عامل موفقیت دانست.

توجه به فرزند و ایمان به راه پدر

مسئولان کشوری و لشگری به‌خصوص در اوایل انقلاب و بعدها به علت مشغله و مأموریت‌ها کمتر برای وقت گذراندن با خانواده وقت صرف می‌‌کنند و این بعدها نتیجه‌‌اش را به ما نشان داد. در سنین کودکی و نوجوانی تفاوت فرزندان از پدر مادرها، آن‌چنان خود را نمایان نمی‌‌سازد بلکه در اواخر سن نوجوانی و جوانی است که دیگر والدین متوجه این موضوع می‌‌شوند که فرزندشان با آن‌‌ها متفاوت است و دیگر کمتر امکان تغییر وجود دارد.

فرزندان این فرمانده شهید حاشیه‌‌ای نداشته‌‌اند و حتی به نظر می‌‌رسد بعضی‌شان مستقیماً راه پدر را ادامه می‌‌دهند. اینکه پدری با چنین مشغله‌‌هایی توانسته است فرزندان را مؤمن به این راه تربیت کند، نشان از همراهی مادری دلسوز داشته است که توانسته بعضاً جای خالی پدر را پر کند و جلوی انحراف فرزندان را بگیرد و الا چه‌بسا که تاجری در لبنان و عراق شدن و یا آقازاده‌‌ای برای سمت گرفتن در داخل برایشان سخت و دور از دسترس نبوده است.

اهمیت به احیای شعائر الهی

سنت احیای شعائر الهی را بسیاری از بزرگان توصیه کرده‌‌اند و برای آن هم تلاش کرده‌‌اند. این نیست که شما بخواهید احیای شعائری انجام دهید و فقط بایستید و باقی افراد آن کار را به اتمام برسانند. خودت باید پای‌کار بایستی و کار را به سرانجام برسانی و حتماً این موضوع در مصاحبه‌ی هم‌‌هیأتی‌‌های ایشان قابل‌مشاهده است.

او هم می‌توانست مانند برخی فقط به مراسمی در منزل شخصی اکتفا کند و به همراهی با چند تن دیگر از مسئولین به برگزاری مراسم‌‌ها اقدام نماید. اما ترجیح داده در میان مردم محل تولد خود و با مشارکت آن‌‌ها حسینیه بسازد و مراسم فاطمیه برگزار کند. ساخت حسینیه و برگزاری مراسم‌‌های دهه فاطمیه از جمله کارهایی است که پیوست رسانه‌‌ای جدی نداشته است. بااین‌حال برای مردم اعتمادآفرین است که فرمانده بزرگ کشور همین همسایه قدیم و یا بچه محل 05 ساله‌‌شان است! رسانه نمی‌فهمد که برای موفقیت، زمینه‌‌های این‌چنینی نیاز دارد و ضمناً برکت احیای سنت‌‌های الهی از جمله فاطمیه در مغلوب ساختن دشمنان در فضای حقیقی و رسانه‌‌ای بر عالمان این حوزه پوشیده نیست.

توجه به آرمان‌‌های انقلاب و عدم رفتار سیاسی خلافشان

فرمانده شهید در گرایش‌‌های سیاسی و انقلابی طبیعی است به یکی از جریان‌‌های موسوم به اصلاح یا اصول‌گرایی در کشور نزدیک‌‌تر باشد بااین‌حال هیچ‌گاه شاهد سوءاستفاده‌ی اسمشان در این موارد نبوده‌‌ایم. این امر نیز در سخنرانی‌‌های ایشان و در صحبت‌‌های ایشان و حتی در وصیت‌نامه نیز تأکید گردیده است که نباید این اختلاف گرایش‌‌ها منجر به ضربه خوردن به اصل نظام گردد و توصیه جدی به اصل ولایت‌فقیه بسیار جدی و مورد تأکید بوده است.

این را در اصولی که تحت عنوان «خطاب به سیاسیون کشور» در وصیت‌نامه نگاشته است هم مشاهده می‌‌نماییم و در رأس آن اصول؛ «اول آن‌‌ها، اعتقاد عملی به ولایت‌فقیه است؛ یعنی این‌که نصیحت او را بشنوید، با جان‌ودل به توصیه و تذکرات او به‌عنوان طبیب حقیقی شرعی و علمی، عمل کنید. کسی که در جمهوری اسلامی می‌خواهد مسئولیتی را احراز کند، شرط اساسی آن [این است که] اعتقاد حقیقی و عمل به ولایت‌فقیه داشته باشد. من نه می‌گویم ولایت تنوری و نه می‌گویم ولایت قانونی؛ هیچ‌یک از این دو، مشکل وحدت را حل نمی‌کند؛ ولایت قانونی، خاصّ عامه مردم اعم از مسلم و غیرمسلمان است، اما ولایت عملی مخصوص مسئولین است که می‌خواهند بار مهم کشور را بر دوش بگیرند، آن هم کشور اسلامی با این ‌همه شهید».

حمایت از مستضعفان عالم و توجه به افراد غیرنظامی

از حرف تا عمل فاصله وجود دارد. اما فعالیت‌‌های فرمانده شهید نشان می‌‌دهد، فردی که از شرق تا غرب ایران برای خدمت حضور داشته، توفیق کمک به مستضعفان و یاری دین خدا در خارج از مرزهای ایران را دارا شده است. حضور در لبنان و حمایت از فلسطین و سوریه ورای حمایت از تشیع در منطقه است و به معنای مبارزه با طاغوت و حمایت از مردمانی که دچار استضعاف شده‌‌اند، قابل تحلیل است.

هیچ‌چیز جز ایمان و عقیده راسخ به هدف نمی‌‌تواند فرمانده عالی را به مناطق جنگی و خط مقدم برساند. خط مقدمی که افراد حاضر در آن لزوماً شیعه نیستند و حتی مناطقی که در حال رفع اشغال آن می‌‌باشند هم، شیعیان نیستند. نگران مناطقی و ساکنان غیرنظامی است و حتی به نیروهای خودش هم برای دقت در انتخاب اهداف و اینکه خطری متوجه مردم عادی منطقه نشود؛ تذکر می‌‌دهد.

جمع بندی

ذلت و عزت تنها به دست پروردگار عالم است. چه بخواهیم و چه نخواهیم نباید در حوزه‌ی رسانه‌‌ای نیز این مسئله را فراموش کنیم. رسانه باید در نظر داشته باشد وقتی کاری با نیت و انگیزه الهی و باتوجه‌به قاعده‌های رسانه‌‌ای انجام گردد حتماً اثر آن در جامعه نیز محقق می‌‌گردد. رسانه به‌تنهایی و بدون نیت و عملکرد صحیح شاید بتواند گاهی مردم را اغوا کند. اما در استمرار و بلندمدت، حرفی برای گفتن ندارد و جز با بی‌‌آبرو کردن و ریزش اعتماد به حاکمیت، حاصلی نخواهد داشت.

 مخاطب در فضای رسانه‌‌ای و در شرایطی که سبد مصرف رسانه‌‌ای در جامعه‌ی ایران دائماً در حال تغییر است باید مورد تمرکز واقع گردد. در این فضاست که چاره‌‌ای جز توجه جدی به مخاطب و نیازهای او نیست. مخاطب در مواجهه با اقدامات و سیاست‌‌های در دست اجرا با هدف همراه کردن افکارعمومی در راستای هر چه بهتر اجرای آن سیاست‌‌ها و یا اقدامات نیاز به توجیه و قانع شدن دارد. مخاطب پژوهی و بررسی روند سلایق مخاطب و تهیه محتوای ارائه بر مبنای ذائقه مخاطبان از حلقه‌‌های مفقوده جدی در رسانه‌‌های ایران می‌‌باشد. بدون توجه به اهمیت مخاطب پژوهی و روندهای رفع نیازهای مخاطبان و از طریق کانال‌‌های مختلف رسانه‌‌ای توقع موفقیت چشم‌گیر، بی‌‌مورد به نظر می‌‌رسد.

رسانه یکی از بازوهای مهم برای ساخت و نمایش تصویر از اقدامات و سیاست‌‌هاست، ولی برای حرکت دست و بازو، مغزی نیاز است که مسئله را شرح دهد؛ پا و قلبی که اجرای آن را برعهده بگیرد. نمی‌‌توان از «دست» تنها، توقع کار موفق و کامل را داشت.

با بررسی دقیق این سیره و الگو، می‌‌توانیم صحبت از اقناعی به میان آوریم که عموم مردم ایران را درگیر خود ساخته و در خارج از مرزهای ایران - هم به گفته دوست و دشمن - نفوذ کرده است. از مدل زندگی فرمانده شهید می‌‌توانیم صحبت از روشی موفق در حوزه اقناع افکارعمومی کنیم که از گفتار رهبر انقلاب ایده این موضوع مطرح گردیده است. چطور می‌‌شود او را یک مدرسه و راه و مکتب دانست، اما نتوان فرایند اقناع افکارعمومی آن را فهم کرد؟! در واقع هدایت افکارعمومی به بهترین نحو با محوریت فرمانده شهید شکل‌گرفته است و گستره آن در تمام جهان پیچیده است.

بررسی الگوی اقناعی سیره فرمانده شهید علاوه بر تکنیک‌‌های مرسوم می‌‌توان به موارد مهمی دست‌یافت که حوزه‌‌های رسانه‌‌ای توجه کمتری به آن دارند؛ درحالی‌که به نظر نگارنده چنین عواملی در هدایت مؤثر افکارعمومی در دنیا و عملیات‌‌های رسانه‌‌ای موفق کارگر افتاده است و حال می‌‌توانیم نتیجه اقدامات آن را به نظاره بنشینیم.

مردم حاضرند پای عقیده و آرمان انقلاب اسلامی هزینه و همراهی را تا سرمنزل مقصود ادامه دهند، اما نباید فراموش کنیم که مردم قوه عاقله‌ی تشخیص دارند و فرق میان حقیقت و ادا درآوردن را به‌خوبی متوجه می‌‌شوند. آن‌‌ها فرمانده شهید را قبول می‌‌کنند چون خودش بود، نه بازیگر رسانه‌‌ای و برای اسلام و انقلاب گام برداشت. رسانه توانست ضریب‌‌هایی به جا در این راستا بدهد. وقتی به بازیگری دیالوگ بدهند که چطور راه برو و نرو، کجا بنشین و کجا ننشین، مردم رسانه‌‌ای شده‌‌ی غیر واقعی او را نمی‌‌دیدند، بلکه خود واقعی‌اش را درک می‌‌کردند و در مواجهه با بازنمایی‌‌های رسانه‌‌ای او در قالب‌‌های مختلف، خودبزرگ‌‌بینی و تلاش برای نمایش خود را حس نکرده‌‌اند. بنا نیست قواعد رسانه‌‌ای را رعایت نکنیم. رسانه لازم است قبل از رویداد در ماجرا حضور داشته باشد و سناریوی رسانه‌‌ای مهیا کند. اما مراقبت می‌‌خواهد که رسانه‌‌ها افراد و رویداد‌‌ها (سیاست‌ها) را از معنا تهی نکنند و تنها پوستینی نمایشی از آن باقی نگذارند. عملیات رسانه‌‌ای موفق نیازمند عملکرد و حضور مستمر قبل، حین و بعد از فرآیند‌‌هاست. ساخت تصویر رسانه‌‌ای موفق با هدف درگیرسازی مخاطب، اثر فرد یا موضوع را در جامعه گسترده‌‌تر و عمیق‌‌تر می‌‌نماید؛ اما یقیناً اثر از جانب پروردگار عالم محقق می‌‌گردد.

💠 قصه قاسم ما

قصه قاسم ما

---

سید کاظم حسینی؛ پژوهشگر مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه السلام و دانشجوی دکتری دانشگاه تربیت مدرس

---

من قاسم سلیمانی فرمانده سپاه هفتم صاحب الزمان کرمان هستم. در سال 1337 در روستای قنات ملک از توابع کرمان به دنیا آمدم، دیپلم هستم و دارای همسر و دو فرزند، یکی پسر و یکی دختر، می‌باشم. قبل از انقلاب در سازمان آب کرمان به استخدام درآمدم و پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در اول خرداد 1359 به عضویت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی درآمدم. با شروع جنگ و حمله عراق به فرودگاه‌های کشور، مدتی از هواپیماهای مستقر در فرودگاه کرمان محافظت می‌کردم. دو یا سه ماه پس از شروع جنگ در قالب اولین نیروهای اعزامی از کرمان، که حدود 300 نفر بودند، عازم جبهه‌های سوسنگرد شدیم و به عنوان فرمانده دسته مشغول به کار شدم...[1]

فرض کنید مصاحبه در همین‌جا تمام شده است، متن مصاحبه را به چند نویسنده و داستان‌نویس نامی جهان ادبیات می‌دهیم و می‌خواهیم آن را ادامه دهند. چگونه ادامه آن را می‌پرورانند؟ سرانجام قاسم در قصه آنها چه می‌شود؟

تا آنها مشغول قلم‌فرسایی و پرداخت قصه هستند، بیاید ما هم کمی قصه‌گویی کنیم، قصه قاسم...

• عملیات فتح‌المبین است، برای قاسم و نیروهایش هدفی تعیین کرده‌اند اما آنها موفق نمی‌شوند؛ قاسم در اولین حضور در قامت یک فرمانده توفیقی حاصل نمی‌کند.

• عملیات رمضان به پایان رسیده است. محسن رضایی فرماندهان ارشد و فرمانده لشکرهای خود را جمع کرده است. همه گرداگرد نشسته‌اند، نامی‌اند و آوازه‌شان در جبهه‌ها پیچیده است. عملیات موفق نبوده است. همه مغموم و در خود فرو رفته‌اند. جوانی لاغراندام و ناآشنا بر می‌خیزد؛ با ته‌لهجه کرمانی صحبت می‌کند، از فرماندهی جنگ حمایت و اعلام می‌کند که تا پایان با نیروهایش در کنار فرماندهان خواهد ایستاد؛ کسی حرف‌هایش را جدی نمی‌گیرد[2].

اگر خط داستان همین‌گونه ادامه پیدا کند پایان جذابی در انتظار ما و قاسم قصه ما نخواهد بود.

• اسفند 62، عملیات خیبر، حاج همت به سراغ قاسم می‌رود؛ از او و لشکرش طلب کمک می‌کند؛ باید خط‌شکنی کنند، خوش می‌درخشند و خط‌شکن طلائیه می‌شوند.

• اسفند 64، اروند رود، حتی برخی از فرماندهان هم امید چندانی به موفقیت در والفجر8 ندارند، قاسم و بچه‌هایش به دل آب می‌زنند، کاری می‌کنند کارستان.

• کربلای پنج، والفجر ده... انگار قصه قاسم تازه دارد گل می‌کند...

• جنگ تمام شده، جنوب شرق ناآرام است، دوباره نام قاسم بر سرزبان‌ها است، قائله را می‌خواباند...

• می‌رود سپاه قدس... افغانستان، لبنان، فلسطین، عراق، سوریه، یمن... همه جا قصه اوست.

بلندترین قصه‌ها هم پایانی دارند؛ پایان قصه، پایان ماجرا است. اما پایان قصه قاسم ما تازه آغاز ماجرای اوست؛ گفتنی و خواندنی هم نیست؛ شنیدنی است، باید چشم‌هایت را ببندی، گوش‌هایت را خوب باز کنی... صدای ناله مادری به گوش می‌رسد... یا ولدی!

این‌جای داستان را خیلی مطمئن نیستم؛ کفن بوده یا بوریا نمی‌دانم ولی ما «ارباً اربا» را با بوریا می‌‌شناسیم. هرچه که بود رفت برای طواف؛ کاظمین، نجف، کربلا، مشهد و قم. حج رفته بود و حاجی بود اما من می‌گویم حاجی‌ شدنش تازه از اینجا شروع شد. طوافش که تمام شد رفت و هم‌نشین رفیق شفیقش شد؛ در کنار «حسین پسر غلامحسین» آرام گرفت.

اما باز هم ماجرا تمام نشد؛ حاج قاسم همچنان دارد یکه‌تازی می‌کند؛ دوباره همه جا قصه اوست.

جمعیت زیادی جمع شده‌اند؛ حتی خیابان‌های اطراف مصلی هم جای سوزن انداختن نیست؛ حضرت آقا از او می‌گویند؛ چند روز پیش هم از شجاعت، تدبیر، تشرع و انقلابی‌گری او گفته‌اند. اما امروز قصه را به نقطه‌ای بالاتر می‌برند؛ از «مکتب» او سخن می‌گویند.

هر چقدر هم متبحر باشد و ساحر، بعید است نویسنده‌ای پیدا شود که بتواند آن چند خط ابتدای داستان را این‌گونه به اوج برساند. اهل علم و فضل امروز باید در مدرسه آن جوان روستایی کرمانی درس‌آموزی کنند؛ آن نگارِ به مکتب نرفته‌ی ما امروز خود صاحب مکتب شده است. قصه حاج قاسم چگونه به اینجا رسید؟ رمز و راز این پرواز بلند او در چیست؟

بگذارید یکبار دیگر قصه را مرور کنیم. دفاع مقدس اولین نقطه شروع تکامل او است. به تعبیر خودش، دفاع مقدس کوره‌ای بود که آدم‌ها را پخته و آب‌دیده می‌کرد. ثمره و نتیجه او از کوره دفاع مقدس چه بود؟ دفاع مقدس او را به یک اصل رسانده بود:

خیلی تفاوت وجود دارد بین جهاد و جنگ به عنوان یک عمل نظامی. جهاد ویژگی‌ها و ساختار خود را دارد، لذا همه عمل‌هایی را که در جبهه صورت می‌گرفت، حتی اعمال نظامی برپایه جهاد بود. جهاد است که بن‌بست‌ها را می‌شکند، عمل نظامی بن‌بست دارد ولی جهاد بن‌بست ندارد (دهمین کنگره بزرگداشت شهدای استان کرمان، 1386).

اصل جهاد؛ او به این مهم دست یافته بود که باید جهان را از عینک جهاد ببیند. برایش فرقی نمی‌کرد در میدان نظامی باشد یا غیرنظامی، از ایران تا سوریه و لبنان، همه‌جا برایش میدان جهاد بود. اخلاص، تشرع، اخلاق، معنویت، عبودیت و ولایتمداری مشخصه شاگردان خمینی کبیر است. حاج قاسم ما هم از این مشخصه‌ها مستثنی نبود ولی جنس این ویژگی‌ها در او متفاوت بود. دلیلش را در همین اصل جهاد باید جستجو کنیم. حاج قاسم عنصر جهاد را در همه مشخصه‌های حیات فردی و اجتماعی‌اش ضرب کرده بود. این اصل، عرش الاصول قصه حاج قاسم است.

 

در خط مقدم

اصل جهاد به او می‌گوید: اتاق فرماندهی در پشت خط، معنا ندارد. فرمانده باید در خط مقدم باشد؛ در نزدیک‌ترین نقطه به مسأله. هر چقدر گشتم عکسی از او پشت میز فرماندهی پیدا کنم موفق نشدم ولی تا دلتان بخواهد از پشت خاکریز، دوربین به دست، در حال رصد خط دشمن عکس دارد. بخشی از محبوبیتش در همین‌جا نهفته است؛ اصلا همین کارهایش است که می‌تواند افغانستانی و پاکستانی و ایرانی و عراقی و سوری و لبنانی را در یک جبهه متحد کند.

 

و اذا فرغت فانصب

اصل جهاد به او می‌گوید: مادامی که دشمن وجود دارد، جهاد ادامه دارد. قصه حاج قاسم پیوسته است؛ فترت ندارد. فراغت نمی‌یابد از کاری مگر اینکه به کاری دیگر مشغول می‌شود. در هر لحظه مشغول تحقق یک مأموریت است؛ حاج قاسم مأموریت محور است. فکر و ذکرت که شد مأموریت، خستگی، استراحت، مرخصی و بازنشستگی بی‌معنی می‌شود.

 

نقطه شروع مأموریت

اصل جهاد به او می‌گوید: نقطه شروع مأموریت، نگاه به توانمندی‌ها و امکانات نیست؛ نقطه شروع، فهم تکلیف است. تکلیف را که فهم کردی حالا باید آن‌چنان وسع خود را توسعه دهی که بر انجام تکلیف توانمند شوی و امکاناتش را به دست آوری. نقطه شروعش نیز با ما فرق می‌کند. ما معمولا دامنه کار را حداکثر به اندازه داشته‌ها و توانمندی‌هایمان تعریف می‌کنیم، نه بیشتر؛ هرجا هم که از عهده ما خارج باشد یا توجیهش می‌کنیم یا خیلی نرم از کنارش می‌گذریم. اگر امروز از توانمندی‌های او در تحلیل عرصه سیاست، دیپلماسی، مسائل فرهنگی و اجتماعی سخن می‌گویند، این‌ها ن توسعه وسعی است که او برای تحقق مأموریت‌هایش را کسب کرده است. اگر بگویم با همین یک ویژگی، حاج قاسمی که داریم قصه‌اش را روایت می‌کنیم توانسته قصه جبهه مقاومت را تغییر دهد گزافه نگفته‌ایم. قصه فلسطین و لبنان به عنوان خط‌‌مقدم جبهه مقاومت، پیش از ورود سپاه قدس و حاج قاسم، قصه رشادت‌های احمد قصیرها و عامر کلاکش‌ها و عبدالله عطوی‌ها است؛ قصه عملیات‌های استشهادی. اما حاج قاسم و همراهان او ورق را چرخاندند. قصه جبهه مقاومت از عملیات‌های استشهادی به قصه جنگ‌‌های کاملی مثل تموز تغییر کرد.

 

جهان بر مدار سنت‌ها

اصل جهاد به او می‌گوید: جهان بر مدار سنت‌ها است؛ عزت و ذلت، شکست و پیروزی، گمنامی و شهرت حاصل عمل به سنت‌های الهی است و نه ثمره جمع و تفریق محاسبات عقلایی بشری. قصه قاسم را که می‌خوانی می‌بینی هرچه که گفته و هرچه که کرده همه با ایمان به سنن الهی بوده است. از غرب کانال ماهی تا قلب ضاحیه و تا فرودگاه محاصره شده دمشق، حاج قاسم لحظه‌ای خارج از سنن الهی نبوده است.

قصه حاج قاسم ما، قصه جهاد است و آن جامه‌ای است که خدا بر تن اولیاء خاصش می‌کند. حاج قاسم ما زیبا آمد و زیباتر رفت چون خلعت جهاد بر تن داشت و راز زیبایی قصه‌اش در همین است؛ جهاد.

---

[1]. حاج قاسم، جستاری در خاطرات شهید حاج قاسم سلیمانی به نقل از دو هفته نامه پیام انقلاب

[2]. به نقل از فرمانده وقت زرهی سپاه

نقطه‌‌‌های صفر در مکتب حاج قاسم

نقطه‌‌‌های صفر در مکتب حاج قاسم

---

دکتر محمد نوروزی، پژوهشگر مرکز رشد و مدیر دفتر مطالعات صنعت دانشگاه امام صادق علیه السلام

---

 

معمولاً زندگی انسان‌‌‌های بزرگ را می‌‌‌شود بر اساس میل و خواسته خود تفسیر کرد. سپهر انسانی آن‌‌‌ها آن قدر وسیع است که می‌‌‌شود در بخشی از سایه آن‌‌‌ها آرمید و به همان، دل خوش کرد. می‌‌‌شود گوشه‌‌‌ای از زندگی آنها را گرفت و بر اساسش داستان‌‌‌ها گفت و شعرها سرود. می‌‌‌شود زندگی آنها را تنها با یک عکس در یک قاب خلاصه کرد و با همان عکس زندگی کرد ولی ...

می‌‌‌شود امیرالمومنین ^{علیه‌‌‌السلام} را مردی تصور کرد که کیسه نان و خرمایی بر دوش می‌‌‌کشید و با کودکان بازی می‌‌‌کرد و زهد پیشه کرده بود. می‌‌‌شود امام سجاد ^{علیه‌‌‌السلام} را مردی تصور کرد که همواره دعا می‌‌‌خواند و سجده‌‌‌های طولانی داشت و هر وقت آب می‌‌‌دید گریه می‌‌‌کرد و حتی برایش روضه‌‌‌ها ساخت و گریزها زد. می‌‌‌شود امام خمینی (ره) را مردی تصور کرد که روی لیوان آب نیم‌‌‌خورده دستمال می‌‌‌گذاشت تا مبادا اسراف شود یا پیرمردی دانست که برای دوستانش چای می‌‌‌ریخت. می‌‌‌شود شهید چمران را ... .

آری می‌‌‌شود داستان‌‌‌هایی نوشت، مستندهایی ساخت، خاطراتی منتشر کرد، در حالی که هیچ‌‌‌کدام حتی گوشه‌‌‌ای از سپهر این انسان‌‌‌های بزرگ را به تصویر نکشد! در اینکه چقدر این عمل، خودخواسته و تعمدی است و چقدر ناخواسته و سهوی، بماند ولی شاید بتوان گفت خطرات این نگاه، کمتر از ثمرات آن است ...!

در اینکه حاج قاسم، بزرگ بود و بزرگوار، شکی نیست، در اینکه ویژه و خاص بود حرفی نیست، در اینکه برجستگی‌‌‌های متفاوتی داشت، تردیدی نمی‌‌‌توان داشت ... می‌‌‌شود گفت حاج قاسم، یک فرمانده نظامی برجسته بود و رد شد، می‌‌‌شود حاج قاسم را یک استثنا دانست و گذشت، می‌‌‌شود حاج قاسم را آخرین بازمانده یک نسل ویژه محسوب کرد و حسرت خورد، می‌‌‌شود حاج قاسم را ...! می‌‌‌شود کاری کرد که حاج قاسم، دست نایافتنی بشود. می‌‌‌شود کاری کرد که حاج قاسم برای ما و برای فرزندان ما بشود یک قهرمان افسانه‌‌‌ای، از آن‌‌‌هایی که شکست‌‌‌ناپذیرند، بُعد انسانی ندارند، نمی‌‌‌میرند و قاعدتاً انسان نیستند، پس دست نایافتنی هستند و تکرار ناشدنی! و کاری کرد که فرصت حرکت به سمت حاج قاسم شدن را از خود گرفت و البته این حاج قاسم، با ذهن‌‌‌های توجیه‌‌‌گر و جسم‌‌‌های خسته ما سازگارتر است و البته این حاج قاسم، دوست‌‌‌داشتنی‌‌‌تر هم هست! باز هم در اینکه، ارائه چنین تصویری چقدر جاهلانه است و چقدر خائنانه، بحثی نیست ولی آیا این‌‌‌ها تحریف حاج قاسم نیست؟! آیا این‌‌‌ها پایان حاج قاسم نیست؟! این نوشتار با حاج قاسم، نه به عنوان یک شخص، بلکه به عنوان یک مکتب، برخورد کرده است و سعی در شناخت نقاط صفر مکتب او دارد ... لذا نه ادعای بزرگی دارد و نه ادعای کوچکی!

 

---

صفرِ صفر:

حاج قاسم، یک مکتب است. این را کسی می‌‌‌گوید که سال‌‌‌ها با او زندگی کرده است «ما در صورتی اندازه و قیمت این حوادث را می‌فهمیم که حاج قاسم سلیمانی و به ابومهدی شهید عزیز، به چشم یه فرد نگاه نکنیم. به آنها به چشم یک مکتب نگاه کنیم. سردار شهید عزیز ما را به چشم یک مکتب، یک راه، یک مدرسه درس آموز، با این چشم نگاه کنیم، آن وقت اهمیت این قضیه روشن خواهد شد. قدر و قیمت این قضیه روشن خواهد شد»[1]و البته او را از نمونه‌‌‌ها‌ی برجسته تربیت‌شدگان اسلام و مکتب امام خمینی(ره) می‌‌‌داند[2]. اگر بپذیریم که حاج قاسم، یک مکتب است، تازه آغاز ماجراست. مکتب، اصول و قاعده دارد و به راحتی تمام نمی‌‌‌شود. مکتب را می‌‌‌شود توسعه داد و تسرّی بخشید، بر اساس مکتب، می‌‌‌شود تجویز کرد و اصلاح نمود. مکتب، هم نظام‌‌‌ساز است و هم انسان‌‌‌ساز. اگر حاج قاسم، یک مکتب است، پس باید هم اصول تصریح شده‌‌‌اش را شناخت و هم قواعد نانوشته‌‌‌اش را کشف کرد. چه بسا، آن زمان سخن گفتن از حاج قاسم‌‌‌های اقتصاد، سیاست و فرهنگ به گزافه نباشد ... .

صفرِ یک:

در مکتب حاج قاسم، «مبارزه» و «مجاهده» معنادار است چرا که «دشمن» واقعاً وجود دارد و «دشمنی» دائمی است و البته جدال حق و باطل همیشگی هست! «دشمنی» که حاج قاسم از آن سخن می‌‌‌گوید و با آن می‌‌‌‌‌‌جنگد فقط در میدان نظامی نیست در همه جا هست در همه جا! در میدان سیاست هست، همان‌‌‌جایی که به اصلاح‌‌‌طلب و اصولگرا می‌‌‌گوید مرزها را تفکیک کنید[3]، در میدان نظامی هم هست، همان‌‌‌جایی که شناخت به‌‌‌موقع از دشمن و اهداف و سیاست‌های او و اخذ تصمیم به‌موقع و عمل به‌موقع[4] را خطاب به برادران سپاهی و ارتشی گوشزد می‌‌‌کند، در میدان فقاهت و مرجعیت هم هست، همان جایی که به علمای عظیم‌‌‌الشأن و مراجع گران‌قدر می‌‌‌گوید اگر این انقلاب آسیب دید، حتی زمان شاه ملعون هم نخواهد بود، بلکه سعی استکبار بر الحادگری محض و انحراف عمیق غیر قابل برگشت خواهد بود[5]. در مکتب حاج قاسم، مبارزه و جنگ واقعی است!

---

صفرِ دو:

در مکتب حاج قاسم، «پیروزی» در گروی استفاده از بحران‌‌‌های فرصت‌‌‌ساز و البته «نترسیدن و نترساندن» است. همان‌‌‌جایی که می‌‌‌گوید «من با تجربه می‌‌‌گویم این را؛ میزان فرصتی که در بحران‌‌‌ها وجود دارد در خود فرصت‌‌‌ها نیست! اما شرطش این است که نترسید و نترسیم و نترسانیم! همین الان ما با همین بحران‌‌‌های اقتصادی که داشتیم در دوره‌‌‌های طولانی انقلاب و محاصره اقتصادی - همین چیزی که امروز می‌‌‌بینیم - به رغم اینکه خیلی از دولتمردان نتوانستند آن اهداف مدنظر خودشان را یا مدنظر انقلاب را -همه این‌‌‌ها را- محقق کنند یا فرصت نداشتند یا نتوانستند یا هر چیز دیگری، اما فرصت‌‌‌های بزرگی وجود دارد - که من حالا بعداً در بحث منطقه این‌‌‌ها را می‌‌‌گویم- در همین الوات‌‌‌بازی‌‌‌هایی که دشمن انجام می‌‌‌دهد، قداره‌‌‌‌‌‌کشی‌‌‌هایی که می‌‌‌کند و کرد، چه فرصت‌‌‌های مهم و بزرگی در هر دوره‌‌‌ای که هر دوره‌‌‌اش بسیار متحیرکننده و سخت بود، برای انقلاب متولد شد و ایجاد شد»[6]، در مکتب حاج قاسم، ترس جایی ندارد و دشمنی هم هست ولی باید هوشیار بود و بحران‌‌‌ها را اداره کرد، او حتی ملاک مسئولیت‌ها را برای انتخاب فرماندهان نظامی هم، شجاعت و قدرتِ اداره بحران می‌‌‌داند[7].

---

صفرِ سه:

در مکتب حاج قاسم، «سنت‌‌‌های الهی» جایگاه خاص خودشان را دارند. شاید بتوان راحت‌‌‌تر گفت، در مکتب حاج قاسم، هنوز خدا زنده است! عاشقانه‌‌‌های او با خداوند متعال آن قدر عجیب و لطیف است که انگار نه انگار یک فرمانده نظامی برجسته که تمام عمرش را در میدان جنگ سپری کرده باشد، این‌گونه سخن می‌‌‌گوید! شاعرانگی در متن موج می‌‌‌زند و طبع لطیف در آن غلیان و هیجان دارد؛ آنجا که می‌‌‌گوید «چگونه ممکن [است] کسی که چهل سال بر درت ایستاده است را نپذیری؟ خالق من، محبوب من، عشق من که پیوسته از تو خواستم سراسر وجودم را مملو از عشق به خودت کنی؛ مرا در فراق خود بسوزان و بمیران. عزیزم! من از بی‌قراری و رسواییِ جاماندگی، سر به بیابان‌ها گذارده‌ام؛ من به امیدی از این شهر به آن شهر و از این صحرا به آن صحرا در زمستان و تابستان می‌روم. کریم، حبیب، به کَرَمت دل بسته‌ام، تو خود می‌دانی دوستت دارم. خوب می‌دانی جز تو را نمی‌خواهم. مرا به خودت متصل کن. خدایا، وحشت همه‌ وجودم را فرا گرفته است. من قادر به مهار نفس خود نیستم، رسوایم نکن. مرا به حُرمت کسانی که حرمتشان را بر خودت واجب کرده‌ای، قبل از شکستن حریمی که حرم آن‌ها را خدشه‌دار می‌کند، مرا به قافله‌ای که به سویت آمدند، متصل کن. معبود من، عشق من و معشوق من، دوستت دارم. بارها تو را دیدم و حس کردم، نمی‌توانم از تو جدا بمانم. بس است، بس. مرا بپذیر، اما آنچنان که شایسته تو باشم»[8] آری، در مکتب حاج قاسم، خدا هست و نقش‌‌‌آفرینی می‌‌‌کند! در مکتب حاج قاسم، معادلات زمینی‌‌‌ها به یکباره فرو می‌‌‌ریزد و پاسخ صحیح نمی‌‌‌یابد! در مکتب حاج قاسم، هنوز دعای «جوشن‌‌‌صغیر» جواب می‌‌‌دهد و هنوز «رویای صادقه» معنادار است[9].

---

صفرِ چهار:

در مکتب حاج قاسم، «عزّت» بر هر چیزی ارجح است. او پرورش یافته مکتب سیدالشهداست که فرمود «أَلا إِنَّ الدَّعِی بْنَ الدَّعِی قَدْ رَکَزَ بَیْنَ اثْنَتَیْنِ بَیْنَ السِّلَّةِ وَ الذِّلَّةِ وَ هَیْهاتَ مِنَّا الذِّلَّةُ» لذا می‌‌‌گوید: «چه ارزشی دارد پاسپورت ما را کسی قبول دارد یا ندارد؟! – البته مهم است این مطلب- اما آیا مهم‌‌‌تر از عزت ماست؟! عزت ما امروز بر هر چیزی ارجحیت دارد. عزت این ملت، استقلال این ملت! استقلال در یک بُعد نیست، استقلال یک بُعد جغرافیابی نیست - اینکه یک جایی از کشور اگر خدشه بر آن وارد شد آنجا رگ گردن ما بیرون بزند- استقلال در همه ابعاد است؛ استقلال در فرهنگ ماست، استقلال در مساله دینی ماست، استقلال در موضوعات اقتصادی ماست، استقلال در موضوعات فرهنگی ماست. همه این سطوح، استقلال شاملش می‌‌‌شود، استقلال یک بُعد ندارد! فقط به تمامیت ارضی بر نمی‌‌‌گردد. به همه تمامیت‌‌‌ها بر می‌‌‌گردد، یک امر شاملی است»[10] آری، مکتب حاج قاسم، عزت‌‌‌آفرین است و چه سعادتی بالاتر از این.

---

صفرِ پنج:

در مکتب حاج قاسم، «عرصه‌‌‌» را باید بزرگتر معنادار کرد و واحد تحلیل را «انسان» دانست. و از این جهت است که میدان عمل هرکسی را فراتر از حدود اعتباری می‌‌‌داند. در مکتب حاج قاسم، شیعه و سنی، ایرانی و فلسطینی، سوریه و پاکستان[11] تفاوتی ندارد، همواره باید علیه ظلم شورید و به فریاد مظلوم رسید. مسجد هر امام جماعت را تمام محله‌‌‌های اطراف آن مسجد معنا می‌‌‌کند و تمام انسان‌‌‌های آن محدوده را مخاطبان او می‌‌‌داند، بر هرگونه بخش‌‌‌بندی اعتباری که مانع هدایت و نجات است می‌‌‌شورد و معتقد است که همواره باید افراد را در مسیر هدایت و نجات قرار داد. از این روست که می‌‌‌گوید: «... اگر این محیط را کشیدید - و مثلا به امام جماعت گفتید آقای حجت الاسلام حسینی- این محیط شماست، این محیط فرهنگی شماست! طول و عرضش مثلا 10 کیلومتر مربع، مسجد تو است و نه این 200 متر مربع! اگر او راه افتاد و رفت توی مردم و جذب کرد، این درست است! این بی‌‌‌حجاب است، این باحجاب است! این این‌جوری است، او اون‌جوری است! این چپ است، این راست است! این اصلاح‌‌‌طلب است این اصولگراست! خب، چه کسی را می‌‌‌خواهید حفظ کنید؟! چه کسی را دارید حفظ می‌‌‌کنید؟! آقا این‌‌‌ها مردم ما هستند، بچه‌‌‌های ما هستند!»[12] و طبیعی است که عموم مردم، عاشق چنین بزرگ‌مردی می‌‌‌شوند. حاج قاسم، جامعه را خانواده‌‌‌ خودش می‌‌‌داند و معتقد است که باید با فرزندان این جامعه، پدرانه رفتار کرد.

---

صفرِ شش:

مکتب حاج قاسم، ذیل مکتب اسلام تعریف می‌‌‌شود. رعایت احکام شرعی در حد عالی، حساسیت به مسائل مالی در حد عالی، رعایت حدود اسلامی در حد یک مسلمان واقعی از ویژگی‌‌‌های برجسته یک مسلمان مکتبی است. «یک خصوصیّت دیگر این بود که هم یک فرمانده جنگاورِ مسلّط بر عرصه نظامی بود، هم در عین حال به شدّت مراقب حدود شرعی بود. در میدان جنگ، گاهی افراد حدود الهی را فراموش می‌‌‌کنند، می‌گویند وقت این حرف‌ها نیست؛ او نه، او مراقب بود. آنجایی که نباید سلاح به کار برود، سلاح به کار نمی‌بُرد؛ مراقب بود که به کسی تعدّی نشود، ظلم نشود؛ احتیاط‌هایی می‌کرد که معمولاً در عرصه نظامی، خیلی‌‌‌ها این احتیاط‌‌‌ها را لازم نمی‌دانند؛ [لکن] او احتیاط می‌‌‌کرد. به دهان خطر می‌رفت امّا جان دیگران را تا می‌‌‌توانست حفظ می‌‌‌کرد؛ مراقب جان نزدیکانش، اطرافیانش، سربازانش، همکارانش در ملّت‌های دیگر که در کنار او بودند، بود.» [13] آری، به راستی که اسلام، مکتب انسان‌‌‌ساز است و سردار سلیمانی یک مسلمان است، مسلمان!

---

خاتمه:

حاج قاسم دوست‌‌‌داشتنی است و گاهی قهرمان‌‌‌ها هر چقدر دست نایافتنی‌‌‌تر باشند، دوست‌‌‌داشتنی‌‌‌ترند. ولی قرار نیست حاج قاسم یک خاطره باشد در ذهن‌‌‌ها، یک افسانه باشد در کتاب‌‌‌ها، یک منجی باشد در فیلم‌‌‌ها، بلکه باید با حاج قاسم زندگی کرد، رشد یافت و رشد داد. حاج قاسم حتی اگر یک قهرمان باشد – که هست – ولی یک مکتب است، پس باید مختصات مکتبش را شناخت و به آن پایبند بود و البته اگر این مختصات به درستی شناخته شوند و به خوبی به آنها عمل شود، حاج قاسم‌‌‌های عرصه‌‌‌های گوناگون فرهنگ و اقتصاد و سیاست فراوانی تربیت خواهند شد ان شاء الله.

منبع: فصلنامه مدیریت جهادی، شماره 4-5، پاییز و زمستان 1399، صفحه 92-97 

---

[1] از بیانات مقام معظم رهبری در 27 دی ماه 1398.

[2] اشاره به پیام به مناسبت شهادت سردار سلیمانی در 13 دی ماه 1398.

[3] نکته‌ای کوتاه خطاب به سیاسیون کشور دارم: چه آنهایی [که] اصلاح‌طلب خود را می‌نامند و چه آنهایی که اصولگرا. آنچه پیوسته در رنج بودم اینکه عموماً ما در دو مقطع، خدا و قرآن و ارزش‌ها را فراموش می‌کنیم، بلکه فدا می‌کنیم. عزیزان، هر رقابتی با هم می‌کنید و هر جدلی با هم دارید، اما اگر عمل شما و کلام شما یا مناظره‌هایتان به‌نحوی تضعیف‌کننده دین و انقلاب بود، بدانید شما مغضوب نبی مکرم اسلام و شهدای این راه هستید؛ مرزها را تفکیک کنید. (فرازی از وصیتنامه سردار سلیمانی)

[4] فرازی از وصیتنامه سردار سلیمانی: کلامی کوتاه خطاب به برادران سپاهی عزیز و فداکار و ارتشی‌های سپاهی دارم: ... شناخت به‌موقع از دشمن و اهداف و سیاست‌های او و اخذ تصمیم به‌موقع و عمل به‌موقع؛ هریک از این‌ها اگر در غیر وقت خود صورت گیرد، بر پیروزی شما اثر جدّی دارد.

[5] فرازی از وصیتنامه سردار سلیمانی.

[6] سخنرانی سردار سلیمانی در 17 خرداد 1397.

[7] فرازی از وصیتنامه سردار سلیمانی: کلامی کوتاه خطاب به برادران سپاهی عزیز و فداکار و ارتشی‌های سپاهی دارم: ملاک مسئولیت‌ها را برای انتخاب فرماندهان، شجاعت و قدرتِ اداره بحران قرار دهید ... .

[8] فرازی از وصیتنامه سردار سلیمانی.

[9] اشاره به مصاحبه اختصاصی سردار سلیمانی درباره جنگ 33 روزه – مهر 1398.

[10] سخنرانی سردار سلیمانی در کنگره ملی 8 هزار شهید استان گیلان – 14 اردیبهشت 1395.

[11] نقل شده بود که یکی از فرماندهان پاکستان به مشهد می‌آید و خیلی مشتاق است که ایشان (سردار سلیمانی) را ببیند. بالاخره دیداری واقع می‌شود. در آن دیدار، ایشان خطاب به شهید سلیمانی بیان می‌کند مطمئن باشید که نمی‌گذاریم پاکستان یک پایگاه هجوم دشمن به ایران باشد. شهید سلیمانی در جواب می‌گوید شما مطمئن باشید که اگر دشمن به پاکستان حمله کند، ما آنجا شهید خواهیم داد. ما بی‌تفاوت باقی نمی‌مانیم. (به نقل از دکتر حمید پارسانیا در نوشته جامعه‌شناسی ملت و امت اسلامی و نقش سردار سلیمانی در تکون آن – منتشر شده در صفحات 10 و 11 ویژه­نامه عالم سلیمانی در روزنامه فرهیختگان در تاریخ 29 بهمن 1398)

[12] سخنرانی سردار سلیمانی در مراسم روز جهانی مساجد- 29 مرداد 1396.

[13] فرازی از بیانات مقام معظم رهبری درباره سردار سلیمانی- 18 دی 1398.

راه مجاهدت؛ مدیریت التزام فراگیر

---

وقتی درباره جهاد و مدیریت جهادی حرف می زنیم ممکن است از ابعاد مختلفی به طرح موضوع پرداخته باشیم؛ جهاد با جان، جهاد با مال، جهاد با آبرو و ...  . این روزها و در این فشارهای بی سابقه اقتصادی و معیشتی به مردم و فشار تکمیلی در دوران کرونا، راهکار جهش تولید میتواند، تحولی در وضعیت موجود ایجاد کند؛ اگر جدی گرفته شود و با کسالت با آن برخورد نشود. 

اتفاقا در شماره سوم فصلنامه مدیریت جهادی در مقاله ای به سراغ حرفهای و ایده هایی برای حمایت از کالای ایرانی برای تقویت اقتصاد مردم بنیان در کشور رفتیم؛ حرفهایی که به فهم استراتژی جهش تولید کمک میکند. 

آقای دکتر میثم لطیفی در مقاله مدیریت التزام فراگیر به تبیین این موضوع پرداخته و نتیجه گرفته که مدیریت التزام فراگیر راهکاری است برای اینکه همه مردم از مسئولان و تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان و مصرف‌کنندگان، غیرتمندانه و عزتمندانه ملزم باشند به اینکه بهترین سیاست‌ها و خط‌مشی‌ها را برای حمایت از تولید ایرانی اتخاذ کنند و بهترین کالا و خدمت را تولید کنند و بهترین کالای ایرانی را توزیع کنند و در کمبودها انبارها را پر نکنند و کم‌فروشی نکنند و رحم داشته باشند. 

---

ژاپنی که بود ژاپنی که هست! شاید قبول کردنش سخت باشد ولی سال‌ها قبل، ژاپنی‌ها معروف بودند به ساخت جنس بنجل! هر کس می‌خواست مثال بزند که فلان جنس از کیفیت لازم برخوردار نیست می‌گفت جنسش ژاپنیه!

مدیریت شکست، مدیریت پیروزی

وقتی لشکرهای شکست‌خورده و شاید هم سرخورده، از یک عملیات ناموفق بازگشته‌اند، این هم‌آوایی شکست‌خوردگان است که امکان هر حرکتی را از یک سازمان و تشکیلات آن هم در بطن مبارزه سلب می‌کند؛ شاید به حساب ادبیات امروز «نمی‌شود؛ نمی‌توانیم» و این یعنی بروز یک بحران در یک سازمان. اما مدیریت این بحران‌ها چگونه ممکن است؟ چه کسانی می‌تواند این بحران‌ها را هدایت و مدیریت کنند و چه ویژگی‌هایی باید داشته باشند؟

صیاد شیرازی؛ فرمانده وقت نیروی زمینی ارتش یکی از همین افراد است. روایت اقدامات متهورانه و خلاقانه او در دوران دفاع مقدس،‌ هم در جنگ‌های کردستان و در جبهه‌های جنوب،‌ بخشی از تجربه‌های گران‌قیمتی است که امیر لشکر صالحی ـ از دوستان و همرزمان شهید صیاد ـ برایمان نقل کرد. او در این هم‌نشینی هم به روش شهید صیاد شیرازی در مدیریت بحران‌ها اشاره کرد و هم به ویژگی‌های لازم برای ساخت آدم‌های متناسب با این شرایط... ؛ جلسه، جلسه‌ی شیرینی بود با حرف‌های شیرین‌تر و شنیدنی‌تر که به اقتضای این شماره از فصلنامه بخشی از آن را تقدیم می‌کنیم

بازخوانشی از مدیریت جهادی؛ رشد با بالهای جهاد

دکتر وحید یاوری

عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق علیه السلام

وقوع انقلاب اسلامی در ایران موجب ظهور نوع جدیدی از جهان بینی، ساختار‌ها و سبک زندگی در عرصه اجتماعی شد. انقلابی که بر اساس آن یک تحول بنیادین بر اساس ارزش‌ها شکل گرفت. یکی از این تحول‌های بنیادین که حول محور ارزش اصیل جهاد شکل گرفت، تحول در نوع اداره تشکیلات و سازمان‌ها است. اداره جهادی سازمان و تشکیلات در اوایل انقلاب اسلامی در برخی سازمان‌‌ها و مخصوصا در دوران دفاع مقدس به وضوح قابل مشاهده است. جهاد و استکبار ستیزی از علل محدثه و بالتبع از علل مبقیه انقلاب اسلامی می‌‌باشند و امروز پس از گذشت چندین سال از وقوع انقلاب، نظام اسلامی برای تحقق رسالت خود نیازمند حضور روحیه جهادی در عرصه‌های مختلف مدیریت بخش‌های خرد و کلان جامعه است. مفهوم مدیریت جهادی دارای عقبه نظری و عملی

وضعیت‌سنجی مدیریت بحران در کشور

به بهانه سیل اخیر استان گلستان

سیل گلستان یعنی دوباره یک حادثه و بلیه طبیعی و دوباره مسأله مدیریت بحران؛ یعنی قصه های تکراری نابسامانی در مدیریت میدان عمل و بروز هرج و مرج در روزهای اول  یک حادثه و تداوم نابسامانی در هفته‌های بعدی، در حالی که در طول سال با عناوین مختلف، هزینه‌هایی قابل توجهی صرف آمادگی برای مقابله با بحران می‌شود!!

در واقع عدم تناسب روحیه بخشی از متولیان با کار فوق‌العاده، عدم آمادگی روحی، روانی، تدبیری و ساختاری برای مواجهه با بحران‌های واقعی و تصمیم‌گیری و اقدام در شرایط بحرانی (شاید به دلیل عادت به سبک زندگی اداری) و درگیر بودن زندگی شخصی بسیاری از مسؤولان (مانند سایر مردم) با عوارض حادثه ایجاد شده و...باعث می‌شود تا در لحظه‌ی نیاز به مدیریت بحران، از تحقق تام این نعمت محروم باشیم و حتی در برخی موارد به جای مدیریت بحران به تولید هرج و مرج نیز بپردازیم.

آنچه در صحنه عمل مورد انتظار است وجود تشکیلات تخصصی و مدیرانی با ظرفیت‌های روحی و فکری بالاست که توان تصمیم‌گیری در شرایط بحران را داشته

ماشین حساب ها درست کار نمی کنند

حجت الاسلام والمسلمین غلامرضا قاسمیان

تعرب بعدالهجره برای شخص یا جامعه یعنی اینکه عده ای تا مدتی با باور به وعده‌های الهی که بر اساس محاسبات عقلی، منطقی به نظر نمی آید، زندگی کرده و با معادلات الهی حرکت می‌کردند و رزقهای آسمانی‌شان را دریافت می‌کردند. در واقع افراد جامعه بر این اساس مجاهدت میکردند، می‌جنگیدند و پیش می‌رفتند و پیروز می‌شدند. نه دشمن این منطق حرکت را می‌فهمید و نه مومنین از جزئیاتش مطلع بودند؛ چون رزق مومن، من حیث لایحتسب است اما در بن بست‌ها نمی ماندند چرا که «من یتق الله یجعل له مخرجا». بنابراین اگر ما با همان معارف و روحیه جهادی در عرصه‌های مختلف جامعه حرکت کنیم، امدادهای الهی نازل و به سمت راههای الهی هدایت خواهیم شد ولی اگر از این معارف برگردیم و بخواهیم به زعم خود به صورت عاقلانه و با محاسبات مادی زندگی کنیم دچار گناه کبیره «تعرب بعدالهجره» شده ایم؛ این گناهی نابخشودنی است و خدا از ما نخواهد گذشت

ماجرای راضیه و مادرش

پشت چراغ چهارزمانه توحید، فرصت خوبیه برای دستفروشی، بیست و خرده‌ای آدم منتظرن که چراغ قرمز بشه تا جنساشونو بفروشن. انبار کالاشون هم توی پارک نزدیک چراغه؛ گل، بادکنک، روزنامه، انواع اسباب‌بازی و...

تو گرمای عجیب تیر و مرداد 97، اینا سفت و سخت مشغولن. از بچه 6-7 ساله تا مردا و خانمای 45-50 ساله. قبلاً یکی دو تا پیرزن هم بودن اما چند وقتیه که از اونا خبری نیست.

دوست دارم باهاشون هم‌کلام شم. اولش حال و حوصله ندارن و گرما کلافه‌شون کرده، ولی وقتی سیریش می‌شم و تو چراغ سبزا، شروع می‌کنم حرف زدن، بعضیاشون پا می‌دن و دورم جمع می‌شن.